سوگیری خوش‌بینی (Optimism Bias) یکی از خطاهای شناختی رایج است که باعث می‌شود افراد باور داشته باشند احتمال وقوع رویدادهای منفی برای آنها کمتر از دیگران است و در مقابل، احتمال تجربه‌ی رویدادهای مثبت برایشان بیشتر از دیگران خواهد بود. این پدیده بر طیف وسیعی از قضاوت‌های انسانی، از جمله در حوزه‌ی سلامت، مالی، روابط بین‌فردی، و حتی تصمیمات حقوقی اثر می‌گذارد. 

یکی از مطالعات پایه‌ای در این زمینه توسط واینستین (1980) انجام شد. او نشان داد که دانشجویان به‌طور مداوم احتمال وقوع رویدادهای منفی در زندگی‌شان (مانند طلاق یا بیماری جدی) را کمتر از همتایان خود ارزیابی می‌کنند، در حالی‌که احتمال وقوع رویدادهای مثبت (مانند موفقیت شغلی یا سلامتی) را بیشتر می‌دانند. این الگو در مطالعات متعددی در زمینه‌های فرهنگی و جمعیتی گوناگون تکرار شده است (Sharot, 2011). 

از منظر عصب‌شناختی، مطالعه‌ی شاروت و همکاران (2007) نشان داد که سوگیری خوش‌بینی با فعالیت در بخش قدامی مغز (rostral anterior cingulate cortex) و آمیگدالا مرتبط است؛ بخش‌هایی از مغز که در تنظیم احساسات و تفکر آینده‌نگر نقش دارند. در این مطالعه‌ی fMRI مشخص شد که افراد زمانی که اطلاعاتی مطابق با انتظارات خوش‌بینانه‌شان دریافت می‌کنند، راحت‌تر باورهایشان را به‌روزرسانی می‌کنند، اما در مواجهه با اطلاعات منفی یا ناامیدکننده، مقاومت بیشتری نشان می‌دهند و آن را نادیده می‌گیرند. 

سوگیری خوش‌بینی می‌تواند هم آثار سازنده و هم آثار مخرب داشته باشد. از یک سو، می‌تواند تاب‌آوری روان‌شناختی را افزایش داده، انگیزه را تقویت کرده و به رفتار هدف‌محور کمک کند.  به تعبیری سه نوع از انواع توهمات مثبت، شامل ارزیابی‌های بیش از حد مثبت درباره خود، ادراک اغراق‌آمیز از امکان کنترل محیط و شرایط و خوش‌بینی غیرواقع‌بینانه از ویژگی‌های رایج در تفکر انسان هستند و می‌توانند به سلامت روانی کمک کنند. این توهمات ممکن است به افراد کمک کنند تا در مواجهه با بازخوردهای منفی یا تهدیدات، بهتر مقابله کنند و عملکرد روانی و اجتماعی بهتری داشته باشند (Taylor & Brown, 1988).

اما از سوی دیگر، افکار خوش بینانه بیش از حد ممکن است منجر به کمینه کردن احتمال ریسک و تصمیم‌گیری نادرست در حوزه‌هایی چون سلامت، برنامه‌ریزی مالی، و ارزیابی ریسک حقوقی شود (Shepperd et al., 2015). 

در زمینه‌های حقوقی و سیاست‌گذاری، درک این سوگیری بسیار مهم است. برای مثال، متهمان یا موکلان ممکن است احتمال محکومیت یا مجازات قانونی را کمتر از واقعیت تصور کنند و در نتیجه، تصمیمات نادرستی مانند رد کردن توافق‌نامه‌های قضایی(مصالحه) اتخاذ کنند. به همین ترتیب، سیاست‌گذاران هنگام طراحی کمپین‌های سلامت عمومی باید در نظر بگیرند که بسیاری از افراد به دلیل باور به "برای من اتفاق نمی‌افتد"، اقدامات پیشگیرانه را جدی نمی‌گیرند. 

سوگیری خوش‌بینی پدیده‌ای رایج و قدرتمند است که ادراک انسان از آینده و تصمیم‌گیری‌های او را شکل می‌دهد. هرچند این سوگیری ممکن است فواید هیجانی داشته باشد، اما تحریف آن در ارزیابی و ادراک مخاطرات می‌تواند پیامدهای واقعی و جدی در پی داشته باشد که از جمله مهمترین و شایع ترین آنها عدم تنظیم قرارداد کتبی در هنگام انعقاد عقود و پیمان ها مخصوصا با دوستان و آشنایان می باشد که همین امر می تواند مانعی در احقاق حقوق افراد در صورت بروز اختلافات مالی و کاری و ... باشد. 

مطالعه ای در سال ۲۰۲۰ نشان داده است که افراد حتی بدون خواندن دقیق متن قرارداد، تمایل دارند با خود تصور کنند قرارداد  آنها عادلانه است. این «تابعیت از متن قرارداد» (term deference) ناشی از نیاز روان‌شناختی به باور به عدالت است. وقتی فرد خوش‌بینانه گمان می‌کند قرارداد منصفانه است‌، احتمال بررسی دقیق متن را کاهش می‌دهد. 

یافته های پژوهش دیگری نشان داده است که مردم در حوزه‌هایی مثل ازدواج، اشتغال و استفاده از کارت اعتباری، تمایل دارند انتظارهای خوش‌بینانه‌ از قوانینی داشته باشند و گمان کنند تحت هر شرایطی می توانند حقوق خود را استیفاء کنند و بدین ترتیب  بدون بررسی دقیق، قراردادی را امضاء می کنند و خود را در معرض ریسک قراردادهای ضعیف  و از دست دادن حقوق شان قرار می دهند. در واقع سوگیری خوش‌بینی موجب غفلت از بررسی دقیق بندهای قرارداد حتی به فرض قراردادنویسی می‌شود. هزینه‌ها و زمان تعهدات مندرج در قرارداد غالبا دست‌کم شمرده می‌شوند که به قراردادهایی ضعیف یا ناکارآمد منتهی می‌شود. 

بنابراین یکی از چالش‌های مهم در قراردادنویسی و مذاکره قراردادی ناشی از سوگیری خوش‌بینی و سایر انواع سوگیری‌های شناختی است که به روشنی توسط تحقیقات نظری و تجربی برجسته مورد حمایت قرار گرفته‌اند.